واریکوسل، اتساع و پیچ خوردگی سیاهرگ‌های بالای بیضه می‌باشد. زمانی که فردی مبتلا به واریکوسل در ناحیه اسکروتوم (Scrotum) یا کیسه بیضه می‌شود، دریچه وریدی او عملکرد خود را از دست می‌دهد و گردش خون او به سمت بالا به طرف قلب متوقف و خون در آن ناحیه جمع می‌شود. بیماری واریکوسل توسط متخصص اورولوژی(کلیه و مجاری ادراری تناسلی ) بررسی می شود.

واریکوسل باعث تورم، کوچک شدن بیضه، ناباروری و درد در ناحیه شکم فرد می‌شود. درست کارنکردن دریچه سیاهرگ‌ها باعث می‌شود خون در رگ‌ها جمع شود و منجر به افزایش فشار داخل وریدی و قرار گرفتن در معرض سموم خون شوند، که ممکن است باعث آسیب به بیضه‌ها گردد. در این موارد ممکن است کاهش میل جنسی و اختلال نعوظ در مردان نیز رخ بدهد. این بیماری یکی از شایعترین دلایل کاهش تولید اسپرم و کیفیت آن است. واریکوسل می تواند باعث کاهش تولید تستوسترون توسط سلول های لیدیگ در بیضه ها شود. واریکوسلکتومی منجر به بهبود سطح تستوسترون سرم خواهد شد. با این که واریکوسل معمولاً بدون درد است، ولی از نظر بالینی بسیار اهمیت دارد، زیرا شایع ترین علت تجزیه و تحلیل غیرطبیعی مایع منی، تعداد کم اسپرم، کاهش تحرک اسپرم، و مورفولوژی غیر طبیعی اسپرم می باشد. مجموع این عوامل، می‌تواند باعث ناباروری شود. افزایش جریان خون منجر به افزایش دمای داخل بیضه‌ای می‌شود که عامل اصلی اختلال اسپرم در واریکوسل است. اسپرم به دلیل گرمای بیش از حد در اثر تجمع خون دچار آسیب می شود، در نتیجه باعث کاهش اکسیژن رسانی، اثرات مستقیم آسیب فشار هیدرواستاتیک روی بیضه، تشکیل سم، هیپوکسی و افزایش غلظت استروئیدهای آدرنال می شود.

واریکوسل‌های بزرگ در نهایت ممکن است باعث نارسایی بیضه ، کاهش تولید هورمون، اولیگواسپرمی و آتروفی بیضه شوند. واریکوسل همچنین می تواند یکپارچگی DNA هسته اسپرم را کاهش دهد که در تحرک، زنده ماندن، تعداد و مورفولوژی اسپرم تاثیر گذاشته و باعث غیر طبیعی شدن آن ها می شود.

با این وجود همه مبتلایان به بیماری واریکوسل با چنین مشکلاتی مواجه نخواهند شد و واریکوسل در باروری آنها اثرگذار نخواهد بود. در واقع واریکوسل یکی از دلایل رایج ولی قابل اصلاح ناباروری مردان است. خوشبختانه این بیماری به سادگی توسط پزشک قابل تشخیص است و با اقدامات درمانی به موقع که معمولاً جراحی می‌باشد، رفع می‌گردد.

احساس درد شدید در ناحیه بیضه در اثر واریکوسل:

بروز درد در ناحیه بیضه می‌تواند در اثر ایستادن‌های طولانی مدت، گرما، ورزش و یا فعالیت زیاد باشد. درد ممکن است متفاوت باشد به طور مثال تیز یا مبهم و خسته‌کننده باشد، در طول روز بدتر شود و یا به گونه ای باشد که با دراز کشیدن بهتر ‌شود. گاهی ممکن است درد به کشاله ران، شکم و پهلو ها نیز کشیده شود.اگر فردی در ناحیه اسکروتوم یا کشاله ران احساس درد داشت، بهتر است در اسرع وقت به پزشک مراجعه کند. علت درد اختلال در جریان خون دریچه‌های وریدی می‌ باشد. به شکلی که با تجمع خون در آن ناحیه رگ‌های وریدی گشاد می‌شوند. تغییر در ظاهر رگ‌ها به ‌سادگی قابل‌مشاهده است. فرد باید به مدت ‌زمان درد نیز توجه داشته باشد؛ واریکوسل به طور معمول از دوران بلوغ آغاز می‌شود و احتمال اتفاق افتادن آن در دوران قبل از بلوغ خیلی کم است. همچنین امکان ابتلای مردان مسن نیز به این بیماری کم است. این بیماری ممکن است در بعضی از افراد هیچ علامت خاصی را نشان ندهد.

تغییر اندازه ظاهری بیضه در اثر واریکوسل:

افرادی که به این بیماری مبتلا می‌شوند، خودشان نیز می‌توانند تغییر اندازه بیضه خود را متوجه شوند. در این مواقع اندازه بیضه کوچک‌تر می‌شود. با دیدن این علائم ظاهری بهتر است به متخصص اورولوژی مراجعه شود. برای درمان این عارضه باید به ‌موقع اقدام کرد، در غیر این صورت درمان طبیعی برای برعکس کردن روند آتروفی (از بین رفتن بافت) امکان پذیر نمی باشد. واریکوسل و کوچک شدن بیضه در مراجعه به ‌موقع فرد به پزشک قابل‌ درمان است. با گذشت زمان، واریکوسل ممکن است بزرگ‌تر و قابل‌توجه‌تر شود.

ایجاد تورم در ناحیه بیرونی بیضه:

تورم در ناحیه بیرونی بیضه به معنی بزرگ‌تر شدن کیسه اسکروتوم به خصوص در سمت چپ (به دلیل موقعیت ورید بیضه چپ) می باشد. آب آوردن بیضه، التهاب آن و تومور غیرطبیعی در آن ناحیه از جمله عوامل تورم بیضه است که در اکثر مواقع با درد نیز همراه است. گاهی نیز ممکن است ، درد در این ناحیه وجود نداشته باشد. در صورت ایجاد ورم و یا درد در ناحیه بیضه ها، باید هر چه سریع‌تر برای درمان اقدام کرد.

پیچ خوردگی شاهرگ‌های داخل اسکروتوم:

پیچ خوردگی بیضه یک بیماری شایع در بین مردان است. اگر خون‌رسانی در کیسه بیضه دچار اختلال شود و طناب داخل بیضه به دور خود بچرخد، بافت بیضه به‌ مرور زمان از بین می‌رود. گاهی ممکن است این پیچ خوردگی در اثر وارد شدن ضربه به ناحیه کشاله ران به وجود بیاید. البته پیچ خوردگی شاهرگ‌های داخل بیضه اکثراً فقط در یک بیضه اتفاق می‌افتد و پیچ خوردگی هر دو بیضه خیلی نادر است.

پزشک متخصص با معاینه فرد می‌تواند متوجه این موضوع شود. چرا که در این حالت بیضه‌ای که پیچ خورده از بیضه دیگر بالاتر است و فرد در هنگام لمس آن درد زیادی را حس می‌کند.

 علت ایجاد واریکوسل به طور دقیق مشخص نشده است، اما غالبا واریکوسل زمانی شکل می‌گیرد که :

•  دریچه‌های داخل سیاهرگ‌های طناب اسپرماتیک (طناب اسپرماتیک خون را به بیضه‌ها منتقل می‌کند) جریان خون را به‌درستی منتقل نکنند (نارسایی دریچه). این امر باعث می‌شود خون در سیاهرگ‌ها تجمع یابد و سبب آسیب به بیضه و کاهش میزان باروری شود.
• ورید اسپرماتیک داخلی سمت چپ بین شریان مزانتریک فوقانی و آئورت گیر می کند. این گیر افتادن باعث فشرده شدن ورید و انسداد ورید اسپرمی می شود.
•  وجود زاویه در محل اتصال ورید اسپرماتیک داخلی چپ و سیاهرگ کلیوی چپ
•  همچنین ممکن است غدد لنفاوی متورم یا سایر توده‌های غیرطبیعی در پشت شکم، جریان خون را مسدود ‌کنند. این انسداد می تواند منجر به تورم ناگهانی و دردناک سیاهرگ‌های اسکروتال (کیسه بیضه) شود.
•  علل نادر واریکوسل عبارتند از ترومبوز ورید عمقی، ناهنجاری های شریانی وریدی کلیه و ترومبوز شبکه پامپینی فرم و سیگار کشیدن
•  چاقی مفرط در مردان ابتلا به واریکوسل را افزایش می‌دهد.
•  بروز واریکوسل در مردان ۱۵ تا ۳۰ ساله بیشتر دیده می‌شود.

در بیمارانی که با علل ناباروری مردان و واریکوسل مراجعه می‌نمایند، علاوه بر معاینه و شرح حال باید حداقل دو یا سه آزمایش منی برای تصمیم گیری بررسی شود. با توجه به حساسیت آزمایش باید در آزمایشگاهی انجام گردد که به طور تخصصی این آزمایش را انجام می دهند.

معاینه باید با دست و ابتدا در حالت ایستاده و سپس در حالت خوابیده انجام گردد. واریس در حالت خوابیده باید کاهش پیدا کند. درصورتی که با خوابیدن واریس کاهش پیدا نکند، پزشک سونوگرافی شکم و لگن را برای بررسی بیشتر انجام خواهد داد. در زمان معاینه ممکن است وریدها مانند واریس پا قابل مشاهده باشند یا مانند کیسه پر از کرم قابل لمس باشند یا بازور زدن قابل لمس شوند، که این معیارها بیانگر شدت واریکوسل می‌باشد.

در تشخیص واریس بیضه معاینه بالینی حرف اول و آخر را می‌زند و سونوگرافی برای مواردی به کار می‌رود که معاینه مشکل باشد، مانند بیمارانی که BMI بالایی دارند. البته از سونوگرافی داپلر یا رنگی می‌توان برای تایید عود (برگشت خون به سمت بیضه‌ها) پس از عمل کمک گرفت.

اگر واریکوسل درد نداشته باشد و مشکلات باروری را با خود به همراه نیاورد، می‌تواند بی‌ضرر به حساب بیاید. همیشه وجود هر توده در ناحیه بیضه مربوط به واریکوسل نمی باشد. گاهی این توده‌ها خطرناک‌تر از این بیماری هستند و نیاز به معالجه فوری دارند.

گرید 1 : وریدها هنگام زور زدن قابل لمس می‌باشند.

گرید 2 : وریدها در حالت ایستاده قابل لمس می‌باشند.

گرید 3 : وریدها در حالت ایستاده قابل مشاهده‌اند.

واریکوسل ساب کلینیکال: با معاینه قابل لمس نیستند ولی با سونوگرافی تشخیص داده می‌شود.

برخی افراد مبتلا به این بیماری دچار عارضه ناباروری می‌شوند. علت این امر به‌درستی مشخص نشده است اما چندین نظریه احتمالی وجود دارد:

1- نظریه رایج در مورد این مسئله بالا رفتن دمای بیضه بر اثر تجمع خون در این ناحیه و جریان نیافتن آن در بدن است. بالا رفتن گرمای اسکروتوم برای اسپرم‌ها مضر است. این عامل گاهی باعث کاهش تعداد اسپرم‌ها، حرکت ضعیف آن‌ها و یا زیاد شدن اسپرم‌های آسیب دیده می‌شود.

2- یکی دیگر از نظریه‌هایی که در مورد واریکوسل و ناباروری ارائه شده این است که اختلال در گردش خون داخل کیسه بیضه، میزان سموم را در آن ناحیه افزایش می‌دهد و این کار سلامت مایع منی را کاهش می‌دهد.

3- نظریه بعدی نیز کاهش اکسیژن‌رسانی بیضه‌ها می باشد.

 درمان این بیماری بستگی به شدت واریکوسل، سن بیمار و وضعیت باروری (وضعیت تاهل، داشتن و یا نداشتن فرزند) دارد.

 در مواردی که بیمار واریکوسل گرید دو یا سه داشته باشد و با ناباروری مراجعه نموده باشد، نیاز به عمل جراحی واریکوسلکتومی دارد.

 اگر واریکوسل با اختلال در آزمایش منی همراه باشد، باز هم نیاز به عمل دارد (همان طور که گفته شد باید حداقل دو یا سه آزمایش منی برای تصمیم گیری انجام شود).

در مردان مجرد واریکوسل قبل از ازدواج باید درمان شود. هر اندازه که در درمان این بیماری دیرتر اقدام شود، اثرات آن بر روی بدن و اسپرم‌ها بیشتر می‌شود. اگرمرد جوانی با واریکوسل قابل مشاهده یا قابل لمس (گرید سه یا دو) مراجعه نماید و فعلا قصد بچه دارشدن هم نداشته باشد، برای پیشگیری از اثرات نامطلوب آن بر باروری توصیه به عمل می‌شود. درمورد جراحی واریکوسل‌های بسیار خفیف یا ساب کلینیکال اختلاف نظرهای بسیاری وجود دارد، اما در این افراد توصیه به انجام عمل جراحی نمی شود و فقط نیاز به پیگیری می باشد.

در ابتدا با توجه به اینکه بسیاری از بیماران در زمانی که تشخیص واریکوسل برای آنها گذاشته می‌شود نگران و مضطرب می‌شوند باید خاطر نشان کرد که واریکوسل یک بیماری خوش خیم است اما درمان دارویی ندارد و تنها روش درمان آن جراحی واریکوسل است که در ادامه توضیح داده خواهد شد.

با افزایش تاثیرات واریکوسل بر روی بدن، حرکت اسپرم‌ها و سپس شکل آن‌ها نیز دچار تغییر شده و فرد توانایی باروری خود را از دست می‌دهد. ناتوانی باروری توسط این بیماری را واریکوسل عقیمی می‌گویند.

تاکنون داروی خاصی برای درمان واریکوسل معرفی نشده است. فقط برخی از مسکن‌ها برای از بین بردن درد ناشی از آن کارساز هستند. بهترین روش برای درمان و از بین بردن این بیماری، جراحی است. این روش نیز با تشخیص پزشک اورولوژی انجام می‌گیرد. سه روش کلی برای جراحی واریکوسل وجود دارد:

1- روش استاندارد جراحی واریکوسل روش اینگوینال میکروسکوپیک می باشد. که این روش با برش کوچک پایین شکم، نزدیک خارج ریشه آلت و بالای بیضه و با کمک میکروسکوپ انجام می‌شود. مزیت این روش حفظ شریان (سرخرگ) و عروق لنفاوی و عصب می باشد و میزان عود نیز کمتر است (حدود1تا2درصد).

2- روش جراحی اینگوینال که تقریبا مانند روش اول است، اما بدون میکروسکوپ انجام می‌شود. بنابراین عوارض آن نیز بیشتر است (عود 9 تا 16% و هیدروسل(جمع شدن مایع اطراف بیضه) 3 تا 39درصد).

3- روش جراحی رتروپریتوان که با برشی بالاتر از روش قبلی انجام می‌شود( عود 11تا15% و هیدروسل 7% ).

4- روش جراحی با لاپاروسکوپ که با ایجاد حدود سه سوراخ در شکم و فرستادن گاز به داخل شکم برای ایجاد فضای کافی برای کار انجام می‌شود. اما در این روش احتمال آسیب عروق بزرگ، آسیب شریان، روده ها ، مثانه و... هر چند ناشایع، وجود دارد( هیدروسل 5 تا 8% و عود کمتر از 2% ).

5- روش آمبولیزاسیون از راه پوست که از راه وریدهای کنار ران به صورت موضعی لخته خون خود بیمار یا مواد سنتتیک و مصنوعی دیگر به داخل وریدها فرستاده می‌شوند. این روش نیاز به متخصص رادیولوژی ماهر در این زمینه و تجهیزات پزشکی پیشرفته دارد(عود 4تا11%). این روش در مواردی که بیش از دو بار واریکوسل عود کرده باشد، توصیه می‌شود.

- به ‌طور کلی هدف از درمان واریس بیضه، بستن و یا برداشتن ورید‌های آسیب‌دیده می باشد. در موارد ناباروری مردان، درمان واریکوسل ممکن است دلایل نازایی را بهبود ببخشد و یا درمان کند. اگر تکنیک‌هایی مانند لقاح مصنوعی (IVF) مورد استفاده قرار بگیرد، کیفیت اسپرم نیز افزایش می‌یابد. برای استفاده از روش های کمک باروری باید حداقل 6 ماه از عمل واریکوسل گذشته باشد.

- اگر واریکوسل دو طرفه باشد، هر دو در یک جراحی ترمیم می شوند.

- در صورت عود واریکوسل، عمل ترمیم باید 6 ماه به تعویق بیفتد.

- واریکوسل شایع ترین علت قابل اصلاح ناباروری مردان در نظر گرفته می شود، اما برخی از مردان مبتلا به واریکوسل می توانند حتی بدون مداخله صاحب فرزند شوند. علاوه بر این، بهبود کیفیت مایع منی بعد از واریکوسلکتومی همیشه منجر به بارداری خود به خود نمی شود.

حدود 3 تا 4 ماه پس از عمل اولین آزمایش اسپرم انجام می‌شود و پس از آن با همین فاصله تا یکسال یا تا زمان بارداری همسر آزمایش انجام می‌گردد. میزان بارداری پس از عمل در مطالعات مختلف بین 30 تا 60% گزارش شده است. اگر زوج پس از درمان همچنان نابارور باشند توصیه به انجام روشهای کمک باروری می‌شود.

درصد نتیجه بخشی عمل:

جراحی، تقریباً 70٪ پارامترهای مایع منی و 40٪ تا 60٪ میزان حاملگی را بهبود می بخشد. این بهبود در کیفیت مایع منی معمولاً خود را در حدود 3 تا 4 ماه پس از جراحی نشان خواهد داد. نتیجه قطعی حدود 6 ماه بعد مشخص خواهد شد.