ویروس نقص سیستم ایمنی (Human immunodeficiency virus, HIV)، منجر به بیماری ایدز یا سندرم نقص ایمنی اکتسابی (Acquired immunodeficiency syndrome, AIDS) می‌شود. تست‌های غربالگری HIV، آنتی‌ژن ویروس p24و یا آنتی بادی‌های اختصاصی HIV را که در پاسخ به عفونت در بدن فرد تولید می‌شود، شناسایی می‌کنند. در بعضی دیگر از آزمایش‌ها، آنتی‌بادی‌ ضد HIV در نمونه بزاق دهان شناسایی می‌شود. یک فرد آلوده به ویروس ایدز می تواند از طریق خون و مایعات بدن خود و یا سوزن و سرنگ‌های تزریقی عفونی، افراد دیگر را آلوده کند.

روش های مختلفی برای انجام آزمایش HIV وجود دارد. اولویت انجام هر یک از این روش‌ها به زمان آلوده شدن فرد بستگی دارد. پس از آلوده شدن فرد با HIV، ویروس به سرعت در بدن او تکثیر می یابد و ذرات ویروس در خون او قابل شناسایی می باشند. با این وجود، تولید آنتی بادی های اختصاصی ضد ویروس ایدز و رسیدن مقدار آنها به سطح قابل تشخیص در خون افراد آلوده تا چند هفته پس از آلودگی طول می کشد. بنابراین با توجه به مدت زمانی که از مواجهه فرد با عوامل پرخطر گذشته است، نوع آزمایش HIV مشخص می‌شود. این آزمایش ها در انواع مختلفی هستند.

۱- آزمایش p24 :آزمایش مربوط به بررسی وجود آنتی‌ژن‌های ویروس (P24) در نمونه خون فرد می‌باشد. با انجام این آزمایش تشخیص بیماری AIDS در مراحل ابتدایی بیماری امکان پذیر است. همچنین در موارد مشکوکی که احتمال تداخل نتایج تست های آنتی بادی و آنتی‌ژن وجود دارد، انجام این تست توصیه می شود.

۲-آزمایش: HIV Ab/Ag از طریق این آزمایش وجود آنتی ژن ویروس (p24) و آنتی بادی های اختصاصی HIV، بطور همزمان مورد بررسی قرار می گیرد. از این رو با کمک این آزمایش، احتمال تشخیص آلودگی فرد بیشتر است. با استفاده از روش HIV Ab/Ag تشخیص آلودگی فرد ۲ تا ۶ هفته پس از مواجهه با عوامل پرخطر امکان پذیر است.

۳- آزمایش: HIV IgM/IgG/IgA با کمک این تست، آنتی بادی های اختصاصی ویروس ایدز را در نمونه خون یا مایعات بدن می توان شناسایی کرد. این آزمایش در اغلب افراد، عفونت HIV را ۳ تا ۱۲ هفته پس از مواجهه با ویروس مشخص می‌کند.

۴- تست های خانگی: این تست ها با استفاده از نمونه بزاق دهان یا خون سر انگشت در منزل یا محل کار و توسط خود فرد قابل انجام هستند. نتایج این آزمایش ها در مدت زمان ۲۰ دقیقه مشخص می شود. اگرچه انجام این تست ها آسان و راحت و توسط خود فرد قابل انجام است، اما باید توجه داشت که حساسیت آنها کمتر از تست های آزمایشگاهی است . علاوه بر این، در صورتی که توسط افراد آموزش دیده انجام نگیرد، دقت پایینی دارند. بنابراین با انجام تست های خانگی این احتمال وجود دارد که تعدادی از افراد آلوده به ویروس HIV شناسایی نشوند و نتایج آنها بصورت منفی کاذب مشاهده شود. این افراد می توانند به راحتی ویروس ایدز را به افراد سالم انتقال دهند.

قبل از تهیه نمونه خون نیازی به آمادگی خاصی نیست.

نمونه خون

انجام این تست برای افرادی که رفتارهای پرخطر داشته اند، ضروری است؛ زیرا ممکن است بدون آنکه از آلوده بودن خود اطلاع داشته باشند، باعث آلوده شدن افراد دیگر و انتشار ویروس HIV شوند. انجام به موقع آزمایش HIV و تشخیص زود هنگام بیماری ایدز در بهبودی و افزایش طول عمر فرد تاثیر قابل توجهی دارد.

انجام آزمایش ایدز حداقل یکبار در طول زندگی‌ برای افراد ۱۳ تا ۶۴ سال توصیه می‌شود. انجام این تست برای افرادی که رفتارهای پرخطر داشته‌اند، مانند معتادان تزریقی و یا افرادی که روابط جنسی مشکوک داشته اند، ضروری است. در صورتی که فرد بطور مستمر در خطر مواجه با ویروس ایدز باشد، انجام سالیانه تست HIV Ab/Ag برای او بسیار ضروری است. همچنین انجام آزمایش ایدز به عنوان یکی از تست‌های آمادگی قبل از دوران بارداری و حتی در دوران بارداری (در صورت نیاز)، اکیداً توصیه می شود. برای افرادی که خود یا شریک جنسی آن ها سابقه انتقال خون داشته اند، آزمایش ایدز لازم است. انجام این آزمایش، در افراد مبتلا به بیماری های هپاتیت B، هپاتیت C، سل (توبرکلوزیس: TB) و یا بیماری های مقاربتی (STD) حداقل یک بار در سال ضروری است. پرسنل کادر درمان و آزمایشگاه نیز باید حداقل یک بار در سال از نظر آلودگی به ویروس ایدز مورد آزمایش قرار بگیرند.

در آزمایش های ایمونولوژی HIV، احتمال مشاهده نتایج منفی کاذب وجود دارد. بنابراین پیشنهاد می شود که همه افرادی که سابقه مواجهه با شرایط پرخطر را داشته اند، مدتی پس از دریافت نتیجه منفی در آزمایش اول، آزمایش خود را مجددا تکرار کنند.

علائم اولیه عفونت HIV شبیه آنفولانزا و دیگر بیماری های عفونی ویروسی می باشد. بنابراین بهترین روش برای اطمینان از بیمار بودن فرد انجام آزمایش های تشخیصی HIV است. بسیاری از افراد آلوده به HIV، تا مدت ها پس از آلوده شدن علامت یا نشانه اختصاصی را تجربه نمی کنند و یا علائمی مشابه با علائم بسیاری از بیماری های دیگر را نشان می دهند.

در حال حاضر درمان کاملا اختصاصی برای بیماری AIDS وجود ندارد. با این وجود روش هایی وجود دارد که می توانند عملکرد ایمنی فرد را بهبود بخشند، خطر ابتلا به عفونت های فرصت طلب را در او کاهش دهند و افزایش طول عمر او را به دنبال داشته باشد. رژیم های درمانی بسیار موثر HIV معمولا شامل سه دارو می باشند که با دو هدف متفاوت تجویز می شوند؛ متوقف کردن یا کاهش تکثیر ویروس HIV و از بین بردن سویه های میکروبی مقاوم به درمان. این رژیم ها، روش‌های درمان ضد ویروسی بسیار فعال یا HAART[1] نامیده می‌شوند. باید توجه داشت که تشخیص و درمان زود هنگام این بیماری می تواند تکثیر ویروس و انتشار گسترده عفونت را در بدن متوقف کند و بطور چشمگیری منجر به سلامت طولانی مدت و افزایش طول عمر شود.

در حال حاضر واکسنی برای ایجاد ایمنی در برابر بیماری وجود ندارد. با این وجود، خودداری از انجام فعالیت های پرخطر همچون روابط جنسی محافظت نشده و عدم استفاده از سوزن ها و سرنگ های مشترک (برای تزریق داروهای مخدر یا درمانی)، می تواند از انتشار ویروس HIV جلوگیری کند. تشخیص زودهنگام و درمان به موقع این بیماری در جلوگیری از انتقال آن به افراد دیگر بسیار حائز اهمیت است. این مسئله در ارزیابی، نظارت و درمان بیماران مبتلا به HIV نقش بسیار مهمی دارد.

اگرچه تا به امروز هیچ واکسنی برای بیماری ایدز ساخته نشده است، مصرف روزانه قرص های پیشگیری کننده تا قبل از مواجهه با ویروس ([1]PrEP) برای افراد پر خطر توصیه می شود. مصرف متوالی قرص های PrEP، خطر ابتلا به عفونت HIV را در افراد پرخطر تا ۹۲٪ کاهش می دهد.

پرسنل بخش بهداشت و درمان نیز می توانند با رعایت اصول بهداشتی خطر ابتلا به عفونت HIV را در خود کاهش دهند، مانند: پوشیدن دستکش، جلوگیری از برخورد سوزن های تزریق یا نمونه گیری به بدنشان، و رعایت نکات لازم جهت کاهش خطر تماس با نمونه های خون یا مایعات بیماران.

درمان مادران آلوده به HIV در طول دوران بارداری، رعایت احتیاط های لازم در زمان زایمان و خودداری از تغذیه نوزاد با شیر مادر، خطر انتقال ویروس HIV را از مادر به نوزاد کاهش می‌دهد.

تزریق درون رگی داروی ضد ویروسی زیدوودین (Zidovudine) یک روش بسیار موثر در جهت کاهش خطر انتقال ویروس ایدز از مادر به نوزاد است. برای این منظور، داروی زیدوودین از زمان شروع دردهای زایمان و در طول مدت زایمان به مادران آلوده تزریق می شود. علاوه بر این، تزریق زیدوودین از زمان تولد نوزاد به مدت ۶ هفته و دو بار در روز ادامه خواهد داشت. این روش خطر انتقال HIV را از مادر به نوزاد را کاهش می دهد. استفاده از رژیم هایی که شامل چند داروی ضد ویروسی متفاوت است نیز احتمال انتقال ویروس HIV را از مادر به نوزاد کاهش می دهد.

به دلیل آنکه آنتی بادی‌های مادری از مادر به نوزاد انتقال می یابد و به مدت ۶ تا ۱۲ ماه در نوزاد باقی می‌ماند، بررسی وجود آنتی بادی های اختصاصی ویروس ایدز روش مناسبی برای تشخیص عفونت نوزادان تازه متولد شده نمی باشد. بهترین روش برای بررسی آلودگی آنها انجام آزمایش های مولکولی و تشخیص ماده ژنتیکی ویروس، HIV RNA یا HIV DNA،