دختران با تعداد مشخصی فولیکول در تخمدان ها متولد می‌شوند. در هنگام تولد تعداد ذخیره تخمدان بین 1 تا 2 میلیون فولیکول می‌باشد، تعداد تخمک های ذخیره تخمدان به 400000 تخمک در زمان بلوغ می رسد و پس از سی سالگی ذخیره تخمدان به 25000 تخمک کاهش پیدا می کند.

تنها 1000 تخمک در دوران یائسگی در تخمدان ها وجود دارد که به علت توقف ترشح هورمون های زنانه، تخمک ها رشد نمی‌کنند و فرایند تخمک گذاری و قائدگی متوقف می‌شود. به زبان ساده تر فرد یائسه قدرت باروری خود را برای همیشه از دست می دهد.

هر چه سن زنان بیشتر می‌شود میزان ذخیره تخمدان ها کاهش می‌یابد، تا هنگام یائسگی که تخمدان ها شروع به کوچک شدن می‌کنند. در هر سیکل قائدگی یک یا تعدادی تخمک از تخمدان‌ها خارج می‌شوند و اگر لقاح صورت بگیرد، منجر به بارداری می‌گردد.

لذا می توان گفت که کاهش ذخیره تخمدان می‌تواند یکی از علل ناباروری باشد و برای باروری مشکلاتی ایجاد کند.

به طور معمول تخمدان های بزرگتر، تخمک های بیشتری را در خود جای می دهند. ذخیره تخمدان ها معمولا بین 1/5 تا 4 ng/ml می باشد و مشکلی برای باروری ایجاد نمی کند اما اگر ذخیره تخمدان ها کمتر از 1 ng/ml باشد، سبب کاهش میزان باروری می شود.

علل کاهش ذخیره تخمدان

ذخیره تخمدان پایین ممکن است دلایل زیادی داشته باشد اما مهم ترین علت افزایش سن می‌باشد. از علل دیگر می توان به استعمال دخانیات، درمان های تهاجمی از قبیل شیمی درمانی و رادیوتراپی، بیماری های ژنتیکی از قبیل بیماری x شکننده، جراحی تخمدان، اندومتریوز و بیماری های اتوایمیون و اوریون اشاره کرد. بعضی اوقات علت ایدیوپاتیک (بدون دلیل) می باشد.

نشانه ذخیره تخمدان کم

• به طور کلی علائم قابل توجهی در افرادی که دچار کاهش ذخیره تخمدان هستند، مشاهده نشده است. اما معمولا افراد مبتلا به این عارضه، مشکلات زیر را تجربه می‌کنند:
• مشکلات بارداری مانند تاخیر در بارداری یا باردار نشدن
• تاخیر قائدگی برای چند دوره بدون وجود علائم بارداری
• چرخه‌های قائدگی کوتاه تر از میانگین (میانگین چرخه قائدگی در اکثر نقاط جهان 28 روز است)
• قائدگی های شدید و سنگین
• سقط جنین

بارداری با ذخیره تخمدان پایین

احتمالا دیده‌اید کسانی که با ذخیره تخمدان پایین باردار شده‌اند؛ بنابراین ذخیره تخمدان پایین به معنای عدم توانایی برای بارداری نمی باشد.

البته ذخیره تخمدان پایین به تنهایی نمی‌تواند سبب ناباروری شود؛ بلکه معمولا وجود اختلالات لوله رحمی، رحم و مشکلات مربوط به اسپرم به همراه ذخیره تخمدان پایین باعث ناباروری می‌شوند. در واقع حتی افرادی که ذخیره تخمدان آنها ۱ ng/mlاست هم می توانند با روش‌های خاصی باردار شوند.

البته بارداری به صورت طبیعی و بدون روش‌های کمک باروری با ذخیره تخمدان پایین معمولا اتفاق نمی‌افتد. لذا مستقیما باید به سمت درمان‌های کمک ‌باروری رفت تا در کوتاهترین زمان ممکن بارداری رخ دهد. بسته به وضعیت زوجین معمولا از روش IVF استفاده می‌شود. البته این پزشک است که تعیین می‌کند کدام روش کمک باروری برای هر کیس مناسب‌تر است.

توجه داشته باشید که همانطور که وقوع بارداری به طور طبیعی با ذخیره تخمدان پایین غیر ممکن نیست، بارداری به کمک لقاح مصنوعی با ذخیره تخمدان پایین هم به صورت صد در صد و حتمی نمی‌باشد. در واقع می‌توان اینطور گفت که شرایط نسبی است و این احتمالات است که در هر روش کم و زیاد می‌شود.

برای بررسی ذخیره تخمدان از روش های مختلفی می توان استفاده کرد:

 آزمایش: AMH هورمون ای ام اچ در دوران جنینی در خانم ها وجود ندارد و پس از بلوغ هورمون AMH از فولیکول های در حال رشد ترشح می گردد. با افزایش سن میزان هورمون AMH کاهش یافته و در دوران یائسگی و پس از آن میزان هورمون AMH به صفر می رسد. بنابراین یکی از آزمایشاتی که نشان دهنده ذخیره تخمدان پایین می باشد، انجام آزمایش AMH است. آزمایش ذخیره تخمدان نیاز به ناشتا بودن ندارد. همچنین مقدار این هورمون در طول سیکل قائدگی تقریبا یکسان است، بنابراین در هر روزی از سیکل قائدگی می توان آزمایش تشخیص ذخیره تخمدان را انجام داد.

• بیش از 5: بالا (اغلب تنبلی تخمدان)
• بالای 1/5: معمولی
• زیر 1: نزدیک به یائسگی

 سونوگرافی: سونوگرافی واژینال در روزهای 2-5 سیکل قائدگی جهت شمارش فولیکول ها انجام می گیرد.

درمان ذخیره تخمدان پایین

به طور کلی درمانی وجود ندارد، ولی می توان گفت حفظ باروری با استفاده از تحریک تخمدان و استفاده از روش های کمک باروری از جملهIVF ، مهمترین و بهترین درمان برای افراد با ذخیره تخمدان پایین می باشد.

برای زنانی که تخمک های آن‌ها کیفیت مناسبی ندارد و ذخیره تخمدان پایینی دارند، تخمک اهدایی پیشنهاد می‌شود.

عدم مصرف سیگار:

استعمال دخانیات موجب افزایش سرعت کاهش ذخیره تخمدان می‌شود و میزان باروری را کاهش می‌دهد. مدیریت استرس: استرس باعث تولید هورمون کورتیزول و پرولاکتین می‌شود که سبب توقف تخمک گذاری می‌شوند. یوگا، مدیتیشن و دوش آب گرم می‌تواند در جهت کاهش استرس مؤثر باشد.

رژیم غذایی سالم:

داشتن رژیم غذایی سالم به بهبود کلی سلامت بدن و افزایش کیفیت تخمک ها کمک می کند. مصرف میزان فراوان سبزیجات، حبوبات، مغزها و میوه ها، کاهش استفاده از چربی ها، کربوهیدرات، گوشت قرمز، نمک و شکر در جهت رژیم غذایی سالم توصیه می شود.

داشتن وزن مناسب: افزایش وزن و چاقی می تواند باعث کاهش میزان کیفیت تخمدان ها و قدرت باروری شود. به طور کلی BMI مناسب برای باروری بین 18/5 تا 24/9 می باشد.

افزایش جریان خون: افزایش جریان خون سرشار از اکسیژن، در سلامت تخمک ها موثر است. نوشیدن روزانه 8 لیوان آب و انجام ورزش به خصوص یوگا برای افزایش جریان خون توصیه می شود.

فریز تخمک:

با انجام فریز تخمک، حتی برای فردی که دارای ذخیره تخمدان کم می باشد، امکان بارداری در آینده وجود دارد.